โลกของจีน โดย ชัยวัฒน์ วนิชวัฒนะ

เศรษฐกิจจีน : แค่เป็นไข้ หรือ ICU

บรรยากาศเศรษฐกิจโลกหลายปีที่ผ่านมาไม่ปกติ สมัยโดนัลด์ ทรัมป์ ขึ้นมาเป็นประธานาธิบดีช่วงปี 2017-2020 ใช้นโยบายอเมริกันคลั่งชาติก่อสงครามการค้ากับสาธารณรัฐประชาชนจีน เพราะขาดดุลการค้าให้จีนมาก แต่ทำเอาโลกปั่นป่วนไปทั้งใบและส่งผลย้อนกลับไปสู่ตัวเอง 

ปี 2020-2022 การระบาดของเชื้อโควิด-19 ทำเอาโลกทั้งใบแตกตื่น ต้องหยุดชะงัก ปิดประเทศล้อมคอก หยุดเดินทาง หยุดการทำมาหากินและหยุดหายใจ เพราะช่วงที่ยังไม่มีวัคซีนป้องกันเชื้อโควิดมีผลรุนแรงทำให้มีผู้เสียชีวิตรวมทั่วโลกประมาณ 7 ล้านคน สร้างความหายนะทั้งชีวิตและระบบเศรษฐกิจ จีนตกเป็นจำเลยของชาวโลกเพราะถูกสหรัฐฯใส่ความว่าเป็น “เชื้อไวรัสจีน” ที่หลุดมาจากห้องทดลอง

มาถึงสมัยประธานาธิบดีโจ ไบเดน ยังสานต่อสงครามการค้ากับจีน กลับมาฟื้นฟูประชาธิปไตยขยายอิทธิพลการเมือง ทำงานถนัด คือแทรกแซงการเมืองระหว่างประเทศยุประเทศยูเครนจนเกิดสงครามกับรัสเซีย ที่สร้างผลกระทบรุนแรงต่อยุโรปทั้งทวีปและส่งผลกระเทือนไปทั่วโลก 

ความปั่นป่วนต่อเนื่องได้ส่งผลต่อนานาประเทศ แต่จีนที่ยืนซดกับสหรัฐฯได้อย่างไม่หวั่นเกรง ฟื้นตัวจากโควิดได้อย่างรวดเร็ว และขยายอิทธิพลไปทั่วโลกได้กลายเป็นที่หวังของชาวโลกว่า ในขณะที่มหาอำนาจเดิมกำลังอ่อนแอ จีนจะเป็นมหาอำนาจใหม่ที่จะช่วยพยุงเศรษฐกิจโลกไม่ให้อ่อนยวบไปกว่านี้ จะช่วยกอบกู้โลกดังเช่นที่สามารถสร้างประเทศจีนให้เป็นชาติที่ทันสมัยและร่ำรวยในระยะเวลาอันสั้น เป็นพี่ใหญ่แห่งโลกตะวันออก เป็นเพื่อนมหาอำนาจของอาเซียน และเป็นลูกค้าชั้นดีของไทย

หลังเปิดประเทศใหม่ๆ ต้นปี 2023 ตัวเลขต่างๆ ออกมาดูดี จีนถูกประเมินว่า สามารถฟื้นตัวจากโควิดได้อย่างรวดเร็ว แต่ผ่านครึ่งปีแรกตัวเลข 7 เดือน ออกมาพาเอาตกใจ แล้วข่าวร้ายของจีนก็ประเดประดังตามออกมาเป็นขบวน         

วันนี้บรรดานักเศรษฐศาสตร์นักวิเคราะห์หลายสำนักเริ่มลังเลเมื่อจีนออกอาการซวนเซ เริ่มพลิกมุมมองว่า ลูกพี่ใหญ่แห่งโลกตะวันยออกอาจจะไม่เข้มแข็งอย่างที่คาดหวังเสียแล้ว แม้สื่อจีนจะโหมประโคมข่าวดีข่าวความสำเร็จต่างๆ อาทิ จะเป็นเจ้าโลกของรถไฟฟ้า จะท่องอวกาศ จะเป็นผู้นำทางเทคโนโลยี ฯลฯ แต่ดูเหมือนจะเป็นแนวทางของจีนที่สร้างภาพอาศัยข่าวดีมากลบข่าวร้าย เสียมากกว่า

เหตุผลคือ มีปัจจัยหลายประการที่ส่งสัญญาณว่า เศรษฐกิจจีนกำลังป่วยหนัก

ประการแรก ด้านการส่งออกซึ่งเป็นเครื่องยนต์หลักทางเศรษฐกิจของจีนมาหลายทศวรรษกำลังอ่อนแรง เดือนกรกฎาคม 2023 ติดลบ 14.5% ทั้งโดนมาตรการสกัดกั้นอย่างต่อเนื่องจากสหรัฐอเมริกา ทั้งกำลังซื้อจากทั่วโลกที่หดหายเพราะเศรษฐกิจโลกหดตัวตั้งแต่โควิดจนมาถึงสงครามรัสเซีย-ยูเครน

ประการที่สอง ปัญหาภาคอสังหาริมทรัพย์ที่เคยเป็นฟองสบู่แตกจากการเก็งกำไรในปี 2021 จนรัฐบาลต้องเข้าจัดการจนสงบลงได้พักหนึ่ง วันนี้ยังตามมาหลอกหลอนเมื่อบริษัทเอเวอร์แกรนด์กรุ๊ป ยักษ์อสังหาริมทรัพย์อันดับ 2 ของจีนที่มีโครงการลงทุนอยู่ทั่วโลกได้เข้ายื่นล้มละลายต่อศาลที่สหรัฐอเมริกา ซ้ำร้ายบริษัทคันทรี่ การ์เด้นท์ ยักษ์อสังหาริมทรัพย์อันดับ 6 ของจีน ยังมาผิดนัดชำระหนี้หุ้นกู้เพราะขาดสภาพคล่อง โดยมีข่าวว่า มีอีกหลายบริษัทที่ออกอาการคล้ายๆ กัน           

ประการที่สาม เส้นทางสายไหมยุคใหม่หรือโครงการแถบและเส้นทาง (Belt and Road Initiative : BRI) ซึ่งเป็นอภิมหาโครงการลงทุนด้านโครงสร้างพื้นฐานที่จีนทุ่มทุนสร้างเพื่อเชื่อมจีนกับโลก เชื่อมเอกเชีย-ยุโรป-แอฟริกา   ดำเนินการมาตั้งแต่ปี 2013 ถึงปัจจุบันครบรอบ 10 ปี และจีนกำลังเฉลิมฉลองตีฆ้องร้องป่าวเป็นการใหญ่นั้น ปรากฏว่าเป็นโครงการที่สร้างหนี้มากกว่า 8 หมื่นล้านเหรียญสหรัฐ (ประมาณ 2.7 ล้านล้านบาท) และยังจะต้องเดินหน้าต่อไปตามนโยบายของท่านผู้นำสี จิ้นผิง

ในขณะที่รัฐบาลกลางสร้างหนี้เพื่อทำโครงการระหว่างประเทศ รัฐบาลท้องถิ่นก็สร้างหนี้เพื่อพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานภายในประเทศ ทั้งถนนหนทาง ทางด่วน ทางรถไฟ สะพาน ฯลฯ เพื่ออำนวยความสะดวกต่อการเดินทางของประชาชนและการขนส่งสินค้า แต่ในเวลาเดียวกันได้สร้างหนี้สะสมมโหฬารตั้งแต่ปี 2008 เป็นยอดรวมกว่า 23 ล้านล้านเหรียญสหรัฐ (ประมาณ 782 ล้านล้านบาท) ในรูปของพันธบัตรระดมทุนที่มีสถาบันการเงินภาคเอกชนเป็นผู้แบกรับความเสี่ยงแทน 

ประการที่สี่ ปรากฏข่าว จงหรง อินเตอร์เนชั่นแนล ทรัสต์ ซึ่งเป็นสถาบันการเงินประเภท Shadow Banking ใหญ่สุดของจีน บริหารสินทรัพย์เป็นมูลค่ารวมมากกว่า 1 ล้านล้านหยวน มีปัญหาไม่สามารถชำระเงินในผลิตภัณฑ์การลงทุนได้ตามกำหนด

              ประการที่ห้า แผนกระตุ้นการบริโภคภายในประเทศของรัฐบาลดูเหมือนจะไม่ได้ผล เนื่องจากกำลังซื้อของประชาชนอ่อนแอลง

มีการเผยแพร่ข้อมูลว่าเยาวชนรุ่นใหม่อายุ 16-24 ปี มีอัตราการว่างงานมากกว่า 20%  ทั้งนี้ เพราะการจ้างงานในตลาดแรงงานรวมหลังโควิดยังไม่ฟื้นตัว คนที่มีงานอยู่ก็ใช้ว่าจะดีเพราะปรากฏข่าวว่า หลายบริษัทมีการลดค่าจ้างพนักงานลง 20-50% เนื่องจากผลประกอบการไม่ดี

แม้ในกลุ่มบริษัทการเงินด้านวานิชธนกิจที่เคยมีรายได้ดี เคยถูกเรียกว่าเป็น “มนุษย์ทองคำ” กินหรูอยู่สบาย  วันนี้ก็ถูกลดเงินเดือนตัดโบนัสตามสถานการณ์เศรษฐกิจที่ถดถอย

มีภาพสะท้อนทางสังคมว่า หลังโควิดคนจีนที่เคยยึดนโยบายของพรรคคอมมิวนิสต์จีนเป็นหลัก วันนี้เข้าวัดขอพรต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์มากยิ่งขึ้นให้มีงานมีเงินใช้ ขณะเดียวกันยอดขายล็อตเตอร์รี่จีนก็เพิ่มมากขึ้นกว่า 60% สะท้อนว่า คนจีนเริ่มให้ความหวังต่อโชคลาภมากกว่าเดิม (เหมือนไทยเลย)

            ประการที่หก นักเศรษฐศาสตร์บางส่วนมองว่า จีนกำลังเข้าสู่ภาวะ “เงินฝืด” เพราะปัจจุบันอัตราเงินเฟ้อของจีนติดลบ 0.3% ราคาสินค้าลดลงแต่สินค้าก็ยังขายไม่ออก เพราะกำลังซื้อคนในประเทศถดถอย มีสัญญาณการออมสูงขึ้นแสดงว่า เกิดความระมัดระวังในการใช้จ่าย ลดการบริโภค ตัวเลขที่เคยคาดการณ์เมื่อต้นปีว่า เศรษฐกิจจีนจะโต 5.5% นั้น  วันนี้ปรับลดเป็น 5% และเมื่อถึงสิ้นปีถ้าสถานการณ์ยังไม่ดีขึ้น ก็คงไม่ถึง 5% อย่างที่หวัง ซึ่งทิศทางเชิงลบนี้มีผลให้รัฐบาลจีนสั่งปิดปากนักเศรษฐศาสตร์ทั้งหลายของจีนไม่ให้พูดถึงเรื่องที่ไม่เป็นมงคลต่อประเทศ       

โลกกำลังเฝ้ามองรัฐบาลจีนว่าจะอัดยาแรงเพื่อกระตุ้นเศรษฐกิจครั้งใหญ่ ก่อนหน้านี้ได้ประกาศลดอัตราดอกเบี้ยครั้งแรกในรอบ 10 เดือน แบบสวนกระแสโลก มีการลดภาษีซื้อขายหุ้นเป็นครั้งแรกในรอบ 15 ปี และกำลังจะออกมาตรการกระตุ้นทางด้านอสังหาริมทรัพย์ตามมา

คนไทยคงต้องเตรียมรับแรงกระแทก เมื่อ “สินค้าจีน” ที่ผลิตออกมามากมายขายไปยุโรปและอเมริกาไม่ได้ก็ต้องหาตลาดใหม่ที่ใกล้สุดคือตลาดอาเซียน โครงการอสังหาริมทรัพย์ ที่หวังขายคนจีนอาจต้องเตรียมแผนการตลาดใหม่  ส่วนอุตสาหกรรมท่องเที่ยวไทยที่เคยคาดหวังว่าอาเฮียอาซ้อจะ 11 ล้านคน จะขนเงินมาช็อปปิ้งเมืองไทยเช่นในอดีต ขอบอกว่า “อย่าฝันหวาน”