คอลัมน์ : รอบรั้วสถาบันพระปกเกล้า  โดย : ศูนย์สื่อสารองค์กร

เขียนโดย  ดร.จารุวรรณ แก้วมะโน นักวิชาการผู้ชำนาญการ สำนักส่งเสริมการเมืองภาคพลเมือง สถาบันพระปกเกล้า

          องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเปรียบเสมือนรัฐบาลในระดับท้องถิ่นที่มีบทบาทสำคัญต่อชีวิตและความเป็นอยู่ของผู้คนอย่างยิ่ง เนื่องจากมีอำนาจตัดสินใจกำหนดนโยบายที่ส่งผลกระทบโดยตรงต่อชุมชนหลายด้านครอบคลุมการจัดโครงสร้างพื้นฐาน การส่งเสริมสุขภาพ การศึกษา ความปลอดภัยสาธารณะ และแก้ไขปัญหา

ต่าง ๆ ในชีวิตประจำวัน จึงมีความพยายามพัฒนาแนวทางการบริหารรัฐกิจให้มีประสิทธิภาพในการทำงานเรื่อยมา โดยแนวคิดหนึ่งที่ได้รับความสนใจกล่าวถึงในประเทศไทยนับตั้งแต่ปี 2542 เป็นต้นมาพร้อม ๆ กับแนวคิดเรื่องการกระจายอำนาจสู่การปกครองส่วนท้องถิ่นก็คือแนวคิดเรื่องการบริหารรัฐกิจแนวใหม่ (New Public Management : NPM) ซึ่งเน้นผลสัมฤทธิ์ประสิทธิภาพและความคุ้มค่าในการบริหารงาน โดยลดขั้นตอนความซ้ำซ้อนในการทำงานลงด้วยการนำเอาเทคโนโลยีสารสนเทศมาปรับใช้ในงานราชการ ซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากภาคเอกชนและแนวคิดเศรษฐศาสตร์เสรีนิยม ปฏิเสธไม่ได้ว่าภายใต้แนวคิดการบริหารรัฐกิจแนวใหม่ได้สร้างความเปลี่ยนแปลงให้แก่การบริหารราชการไทย ที่เห็นได้ชัดคือการลดขั้นตอนและเอกสารที่ไม่จำเป็นลง มีการเปิดช่องทางออนไลน์เพื่อให้บริการต่าง ๆ นำมาสู่การจัดตั้งศูนย์บริการประชาชนแบบเบ็ดเสร็จ (One Stop Service) หลายแห่งที่ช่วยเชื่อมต่อการให้บริการระหว่างหน่วยงานภาครัฐในส่วนกลางและส่วนท้องถิ่นเข้าด้วยกัน เพื่ออำนวยความสะดวกสบายแก่ประชาชนในการเข้ารับบริการของภาครัฐได้มากขึ้น

          อย่างไรก็ตาม การที่แนวคิดการบริหารรัฐกิจแนวใหม่ (NPM) มุ่งเน้นผลสัมฤทธิ์และมุ่งเพิ่มประสิทธิภาพโดยการลดต้นทุนตามแนวทางของภาคเอกชนและพึ่งพาภาคเอกชนในการให้บริการมากเกินไป มีความเสี่ยงต่อปัญหาการควบคุมคุณภาพและการให้บริการที่ไม่ได้มาตรฐาน ขณะที่การมุ่งผลลัพธ์ทางเศรษฐกิจอย่างมากนั้น
ก็ส่งผลให้ภาครัฐลดความสำคัญต่อความรับผิดชอบทางสังคมลงไป ซึ่งเป็นสิ่งที่รัฐไม่อาจปฏิเสธความรับผิดชอบได้ นอกจากนั้น การมุ่งแสวงหาความร่วมมือกับภาคเอกชนเป็นหลักก็ลดบทบาทของภาคประชาชนในการเป็นหุ้นส่วนการพัฒนากับภาครัฐลงไป ทั้ง ๆ ที่การบริหารราชการแผ่นดินที่มีประสิทธิภาพและยั่งยืนไม่อาจละเลย
การมีส่วนร่วมของประชาชนได้ ส่งผลให้เกิดแนวคิดการบริการสาธารณะแนวใหม่ (New Public Service: NPS) ขึ้น เพื่อส่งเสริมการมีส่วนร่วมและความรับผิดชอบทางสังคมให้เพิ่มสูงขึ้น

การบริการสาธารณะแนวใหม่ (NPS) เป็นแนวคิดการบริหารราชการแผ่นดินที่แตกต่างจาก NPM ในแง่ที่มุ่งให้คุณค่ากับการมีส่วนร่วมของประชาชนในฐานะพลเมือง ความรับผิดชอบและสิ่งที่มีคุณค่าต่อสังคม
เหนือผลกำไรทางเศรษฐกิจ แนวคิด NPS มุ่งเน้นการให้บริการโดยมีประชาชนเป็นผู้มีส่วนร่วมในการพัฒนาและดำเนินการในฐานะพลเมือง ทั้งนี้เพราะแนวคิด NPS เชื่อว่าประชาชนไม่ใช่เพียงผู้รับบริการแต่ควรเป็นผู้มีส่วนร่วมสร้างนโยบายและกระบวนการต่าง ๆ ร่วมกันกับภาครัฐ เพื่อให้การตัดสินใจของภาครัฐสะท้อนความต้องการที่แท้จริงของประชาชน ในแง่นี้การบริหารราชการแผ่นดินภายใต้แนวคิด NPS จึงไม่ได้ให้ความสำคัญกับการ
ลดต้นทุนการให้บริการเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและความพึงพอใจของผู้รับบริการเท่านั้น แต่มุ่งแสวงหาแนวทางความร่วมมือระหว่างประชาชนในฐานะหุ้นส่วนที่จะร่วมกันสร้างคุณค่าให้แก่แนวทางปฏิบัติที่ทุกฝ่ายจะร่วมกันขับเคลื่อนเพื่อประสิทธิผลในระยะยาว

จึงเป็นการดีหากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นจะมุ่งทบทวนแนวคิดการบริหารรัฐกิจแนวใหม่ (NPM)
อีกครั้ง เพื่อก้าวข้ามไปสู่การพัฒนาที่มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น โดยเน้นการฟังเสียงประชาชนและตอบโจทย์เชิงคุณค่าให้มากขึ้นไม่ใช่เพียงผลลัพธ์เชิงตัวเลข เพื่อสร้างสมดุลระหว่างแนวนโยบายที่มุ่งประสิทธิภาพการทำงานตามแนวทางการบริหารของภาคเอกชน พร้อม ๆ กับแสวงหาแนวทางเพิ่มความร่วมมือกับภาคประชาชนในฐานะหุ้นส่วน
การพัฒนาบนฐานของทุนทางสังคมในท้องถิ่น เพื่อสร้างความเข้มแข็งจากภายใน เพราะองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นไม่ใช่บริษัทเอกชน แต่เป็นรากฐานทางสังคมที่สำคัญที่จะช่วยเกาะเกี่ยวภาคส่วนต่างๆให้เข้ามามีส่วนร่วมในการพัฒนาอย่างยั่งยืน