โลกของจีน / ชัยวัฒน์ วนิชวัฒนะ

ในขณะที่ประเทศไทยยังถกเถียงทำความเข้าใจคำว่า Soft Power ยังมานั่งตีความว่า ต้มยำกุ้ง ข้าวเหนียวมะม่วง  มวยไทย เป็นซอฟต์พาวเวอร์หรือไม่  แต่ “อุ๊งอิ๊ง” นางสาวแพทองธาร ชินวัตร  หัวหน้าพรรคเพื่อไทย ในฐานะประธานคณะกรรมการยุทธศาสตร์ซอฟต์พาวเวอร์แห่งชาติ และประธานคณะกรรมการพัฒนาซอฟต์พาวเวอร์แห่งชาติ  เดินหน้าเต็มกำลังในการดัน “มหาสงกรานต์ไทย” ให้ติดท็อปเทนโลก 

“World Water Festival – The Songkran Phenomenon” คืออภิมหาเทศกาลในเดือนเมษายน 2567 ที่ว่าที่นายกรัฐมนตรีคนต่อไปจะโฆษณาประชาสัมพันธ์ให้คนทั่วโลกเดินทางมาเล่นสาดน้ำให้ชุ่มปอดที่ประเทศไทยได้ทั่วทั้ง 77 จังหวัดตลอดทั้งเดือน  ด้วยแผนใช้งบประมาณเพียง 270 ล้านบาท แต่คาดหวังว่าเงินจะสะพัดถึง 35,000 ล้านบาทซึ่งไม่รู้ว่าเคลมกันยังไง

หรืออย่างการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.) คงเห็นว่า “กางเกงช้าง”คือซอฟต์พาวเวอร์  เพราะกลายเป็นสินค้ายอดฮิตของนักท่องเที่ยวต่างชาติ  เลยเตรียมจัดโครงการ THAILAND SOFT POWER X GUINNESS WORLD RECORDS CHALLENGE ระหว่างวันที่  21-27 กุมภาพันธ์ 2567 โดยหนึ่งในกิจกรรมคือ “การใส่กางเกงช้างเยอะที่สุดใน 1 นาที” ซึ่งทำให้เกิดคำถามในสังคมว่าทำไปเพื่ออะไร ททท.ใช้อวัยวะส่วนไหนคิด หรือแค่ผลาญงบประมาณจากภาษีประชาชน

            แต่สำหรับสาธารณรัฐประชาชนจีนมีความชัดเจนมานานแล้วในการใช้ “หมีแพนด้ายักษ์” เป็นทูตสันถวไมตรีหรือเป็นซอฟต์ พาวเวอร์ในการเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างประเทศจนทำให้เกิดคำว่า “การทูตแพนด้า” (Panda Diplomacy)  

ตั้งแต่สมัยราชวงศ์ถังต่อเนื่องราชวงศ์โจว หรือเมื่อกว่า 1,300 ปีมาแล้ว มีบันทึกว่า พระนางบูเช็คเทียนซึ่งเป็นจักรพรรดินีองค์แรกและองค์เดียวในประวัติศาสตร์จีนได้มอบแพนด้า 1 คู่ให้แก่จักรพรรดิญี่ปุ่นเพื่อเป็นการเจริญสัมพันธไมตรีของสองอาณาจักร  

ในปี1941 สมัยที่นายพลเจียงไคเช็ก เป็นผู้นำสาธารณรัฐจีน ได้เดินทางเยือนสหรัฐอเมริกา และได้มอบแพนด้า 1 คู่แก่รัฐบาลสหรัฐฯเป็นการขอบคุณที่ชาวอเมริกันช่วยเหลือผู้ประสบภัยชาวจีนในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2   ต่อมาในปี1946 รัฐบาลเจียงไคเช็กยังได้มอบแพนด้า 1 ตัวให้แก่รัฐบาลอังกฤษ

          เมื่อจีนเปลี่ยนการปกครองเป็นสาธารณรัฐประชาชนจีน  ภายใต้พรรคคอมมิวนิสต์จีน  รัฐบาลจีนประกาศให้หมีแพนด้ายักษ์ซึ่งเป็นสัตว์ป่าหายาก เป็นของล้ำค่า คือ “สมบัติของชาติ” จึงกำหนดนโยบายว่าจะมอบแพนด้าเป็นของขวัญให้เฉพาะ “มิตรประเทศ” เท่านั้น อาทิ เหมา เจ๋อตุงมอบให้สหภาพโซเวียตในสมัย ครุชชอฟ ในปี 1957  และมอบให้ เกาหลีเหนือในสมัยคิม อิลซุง ถึง 5 ตัวในช่วงปี 1965-1980
          การมอบแพนด้าที่ยิ่งใหญ่ในประวัติศาสตร์คือปี 1972 เมื่อสหรัฐอเมริกาเปลี่ยนนโยบายสร้างความสัมพันธ์ทางการทูตกับสาธารณรัฐประชาชนจีน  ประธานาธิบดีริชาร์ด นิกสัน เป็นผู้นำสหรัฐคนแรกที่เดินทางเยือนจีน  รัฐบาลจีนจึงแสดงน้ำใจมอบแพนด้าให้ 1 คู่  ซึ่งรัฐบาลสหรัฐฯก็แสดงความขอบคุณโดยประกาศให้ปี 1972 เป็น “ปีแพนด้า” ส่งผลให้ชาวอเมริกันมากกว่า 3 ล้านคนแห่เข้าสวนสัตว์วอชิงตันเพื่อชมแพนด้ายักษ์จากจีนจนกลายเป็นสถิติที่ถูกบันทึกไว้
          ในช่วงปี 1957 -1982 รัฐบาลจีนมอบแพนด้า 23 ตัว แก่ชาติผู้เป็นมิตร 9 ประเทศ ได้แก่ สหภาพโซเวียต เกาหลีเหนือ สหรัฐอเมริกา ญี่ปุ่น ฝรั่งเศส อังกฤษ เม็กซิโก สเปน เยอรมนี
           หลังปี 1982 จำนวนแพนด้าในจีนลดลงอย่างน่าใจหาย เคยมีการสำรวจพบว่าเหลือต่ำกว่า 100 ตัวอยู่ในภาวะใกล้สูญพันธุ์  เหตุเพราะตามธรรมชาติของแพนด้านั้นเป็นสัตว์ที่กินยากอยู่ยาก  เลือกกินเฉพาะต้นไผ่ไม่กี่สายพันธุ์  แถมยังถูกมนุษย์บุกรุกที่อยู่อาศัยจากการพัฒนาโครงการขนาดใหญ่ต่างๆ

 รัฐบาลจีนจึงประกาศยุติการมอบแพนด้าเป็นของขวัญ  แต่เปลี่ยนรูปแบบเป็น “การเช่ายืม” มีค่าเช่าและเงื่อนไขต้องส่งคืนตามสัญญา ซึ่งแน่นอนว่ามีเสียงวิพากษ์วิจารณ์ทั่วโลกว่ารัฐบาลจีนหากินกับหมีแพนด้า
           ปี 1996 ภาคีอนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้สูญพันธ์ หรือไซเตส(CITES) ออกกฎห้ามประเทศสมาชิกใช้สัตว์อนุรักษ์เพื่อการค้า  รัฐบาลจีนจึงเปลี่ยนวิธีส่งออกแพนด้าเป็น “โครงการวิจัยร่วมกัน”กับมิตรประเทศ

นโยบายของรัฐบาลจีนในการขยายผืนป่าอย่างจริงจัง  ประกอบการการพัฒนาเทคโนโลยีการผสมเทียมมีส่วนช่วยให้สถานการณ์ของแพนด้าที่เกือบจะสูญพันธุ์สามารถผ่านพ้นวิกฤติมาได้

ปี 2016 องค์การระหว่างประเทศเพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติ (International Union for Conservation of Nature) ปรับการจัดกลุ่มแพนด้ายักษ์จาก “ใกล้สูญพันธุ์” มาอยู่ใน “กลุ่มเปราะบาง” เมื่อพบว่าจำนวนประชากรเติบโตราว 17% ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา

ข้อมูลของ National Forestry and Grassland Administration ระบุว่าในปี 2020ประชากรหมีแพนด้ายักษ์ที่อาศัยอยู่ในป่า เพิ่มจำนวนขึ้นเป็น 1,864 ชีวิต จนสามารถกล่าวได้ว่าหมีแพนด้าหลุดจาก “รายการสัตว์ใกล้สูญพันธุ์” แล้ว

มีการวิเคราะห์ว่าหลังจากจีนก้าวขึ้นเป็นมหาอำนาจทางเศรษฐกิจอันดับสองของโลก   จีนได้ยกระดับการทูตแพนด้าขึ้นอีกขั้นหนึ่ง  ด้วยเงื่อนไขเพิ่มเติมคือจะพิจารณาให้ยืมหมีแพนด้าแก่ประเทศที่สนองทรัพยกรและเทคโนโลยีที่มีค่าแก่จีน 

อีกด้านหนึ่งแพนด้ายังคงถูกใช้เป็นเครื่องมือทางการเมืองในการตำหนิประเทศที่จีนมองว่าทำในสิ่งไม่ถูกใจรัฐบาลจีนโดยการ “เรียกคืนหมีแพนด้า” เพราะตามสัญญาเช่าแพนด้านั้นรัฐบาลจีนสามารถเรียกคืนเมื่อใดก็ตามที่ต้องการ

แพนด้าคือซอฟท์ เพาเวอร์ของจีนที่ใช้สร้างภาพลักษณ์ของประเทศผู้เป็นมิตร ที่มีความสุภาพ อ่อนโยน  คือทูตผู้น่ารัก ไม่ใช่สัตว์ที่ดุร้าย  คือสัญญลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่ทั่วโลกยอมรับ คือพลังขนฟูสีขาว-ดำ เชื่อมรักเชื่อมโลก

ปัจจุบันมีแพนด้ากว่า 70 ตัว  ในสวนสัตว์กว่า 23 แห่ง  ใน 20 ประเทศทั่วโลกนอกประเทศจีน และอนาคตอันใกล้คงมีอีก 1 คู่จะมาอยู่ที่ประเทศไทย ณ สวนสัตว์เชียงใหม่ซึ่งเคยมีแพนด้ามาอยู่อาศัยนานถึง 20 ปี 

งานนี้ถือเป็นเครดิตของนายเศรษฐา ทวีสิน นายกรัฐมนตรี ที่ได้คุยกับ นายหวัง อี้ สมาชิกกรมการเมือง ผู้อำนวยการสำนักงานคณะกรรมการกลางด้านกิจการต่างประเทศของพรรคคอมมิวนิสต์จีน และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศของจีนว่า  ขอให้จีนส่งหมีแพนด้ามาไทยอีกรอบ ซึ่งฝ่ายจีนได้ตอบรับแล้ว

แม้จะมีเสียงคัดค้านบ้างต่อการนำแพนด้ามาไทย  แต่ซอฟต์พาวเวอร์ที่น่ารักอย่างแพนด้าก็ยากที่จะปฏิเสธสำหรับโอกาสที่จะได้ชมอย่างใกล้ชิดโดยไม่ต้องเดินทางไปถึงจีน

                                                ...............................................................................................................................................................หมายเหตุ : ลงตีพิมพ์ในหนังสือพิมพ์ อปท.นิวส์  ปีที่ 18 ฉบับที่ 422 วันที่ 16-29 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2567