สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ (องค์การมหาชน) (สดร.​ หรือ NARIT จัดพิธีเปิดกล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส (VGOS: VLBI Geodetic Observing System Radio Telescope) ขนาด 13 เมตร แห่งแรกของไทย ณ หอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแห่งชาติ ภายในศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเนื่องมาจากพระราชดำริ จ. เชียงใหม่ ได้รับการสนับสนุนจากหอดูดาวเซี่ยงไฮ้ ภายใต้สถาบันบัณฑิตวิทยาศาสตร์แห่งชาติจีน เพื่อใช้ศึกษาวิจัยด้านภูมิมาตรศาสตร์ การเคลื่อนที่ของเปลือกโลก รวมทั้งคาดการณ์แผ่นดินไหว

ศาสตราจารย์ ดร. ศุภชัย ปทุมนากุล ปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม กล่าวว่า พิธีเปิดใช้งานกล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส ขนาด 13 เมตร แห่งแรกของประเทศไทยในวันนี้ นับเป็นอีกหนึ่งเป็นก้าวสำคัญของวิทยาศาสตร์ และดาราศาสตร์ไทย และยังถือเป็นโอกาสสำคัญในการร่วมเฉลิมฉลองครบรอบ 50 ปีความสัมพันธ์ทางการทูตระหว่างราชอาณาจักรไทยและสาธารณรัฐประชาชนจีนในปีนี้อีกด้วย ประเทศไทยภูมิใจที่ได้มีส่วนร่วมในการขยายองค์ความรู้ในด้านภูมิมาตรศาสตร์ (Geodesy) ของโลก และเชื่อมั่นอย่างยิ่งว่าวิทยาศาสตร์นั้นไร้พรมแดน ความร่วมมือด้านการวิจัยกับนานาชาติไม่เพียงแต่จะเป็นประโยชน์ แต่ยังจำเป็นต่อการแก้ไขปัญหาความท้าทายระดับโลกร่วมกัน

ความก้าวหน้าร่วมกันในครั้งนี้ แสดงให้เห็นถึงศักยภาพของความร่วมมือระหว่างประเทศ และหวังว่ากล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส ขนาด 13 เมตร ภายใต้ความร่วมมือไทย-จีนนี้ จะไม่เป็นเพียงแค่โครงสร้างพื้นฐานทางวิทยาศาสตร์และดาราศาสตร์เท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความร่วมมือ ความมุ่งมั่นในการขยายขีดความสามารถด้านการวิจัย  การพัฒนาอุปกรณ์เครื่องมือขั้นสูง การวิเคราะห์ข้อมูล และภารกิจทางวิทยาศาสตร์อื่นๆ ร่วมกันในอนาคต เพื่อการค้นพบองค์ความรู้ใหม่ บรรลุเป้าหมายทางวิทยาศาสตร์อันยิ่งใหญ่ร่วมกัน และเพื่อความสัมพันธ์อันแข็งแกร่งยิ่งขึ้นระหว่างประเทศไทยและจีน

ในอนาคตยังมีแผนที่จะจัดตั้งห้องปฏิบัติการร่วมไทยและจีน ด้านดาราศาสตร์และเทคโนโลยีอวกาศ ซึ่งจะเป็นศูนย์กลางสำหรับการวิจัย การฝึกอบรม และการพัฒนาเทคโนโลยีร่วมกัน

การรวมทรัพยากรและความเชี่ยวชาญเข้าด้วยกัน จะช่วยให้พัฒนาขีดความสามารถด้านต่าง ๆ ทั้งด้านดาราศาสตร์ ภูมิมาตรศาสตร์ การวิเคราะห์ข้อมูล และการพัฒนาเครื่องมือ โดยเฉพาะการพัฒนาบุคลากรรุ่นใหม่ที่จะนำพาทั้งสองประเทศไปสู่การค้นพบองค์ความรู้ใหม่ทางวิทยาศาสตร์ในอนาคต

ศาสตราจารย์ ดร. ติง ชื่อเปียว รองผู้อำนวยการสถาบันบัณฑิตวิทยาศาสตร์แห่งชาติจีน กล่าวแสดงความยินดีต่อความสำเร็จในวันนี้ ซึ่งเป็นผลจากความร่วมมือระหว่าง NARIT และหอดูดาวเซี่ยงไฮ้ ภายใต้การสนับสนุนของสถาบันบัณฑิตวิทยาศาสตร์แห่งชาติจีน กระทรวง อว. และสถานทูตจีน

ความร่วมมือนี้เป็นการทำงานร่วมกันในหลายสาขา ทั้งดาราศาสตร์ ธรณีวิทยา และวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม จนนำไปสู่ผลสำเร็จที่เป็นรูปธรรม ตอกย้ำความสัมพันธ์อันดีระหว่างไทยและจีนในด้านวิทยาศาสตร์ และยังแสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นที่จะพัฒนางานวิจัย เทคโนโลยี รวมถึงการสร้างบุคลากร โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสร้างกล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส ขนาด 13 เมตร ณ จังหวัดเชียงใหม่ ถือเป็นความสำเร็จที่เกิดขึ้นได้จากความร่วมมืออย่างใกล้ชิด

แม้จะเผชิญกับความท้าทายต่าง ๆ ทั้งภาวะการระบาดของโรค COVID-19 ทำให้การก่อสร้างและขนส่งหยุดชะงักไปชั่วขณะ ตลอดจนการสร้าง ประกอบ ติดตั้งและทดสอบระบบ หวังเป็นอย่างยิ่งว่ากล้องโทรรศน์วิทยุแห่งนี้ที่จะนำไปสู่ผลลัพธ์ทางวิทยาศาสตร์ที่ก้าวหน้ายิ่งขึ้นในอนาคต

ดร.ศรัณย์ โปษยะจินดา ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ กล่าวว่า กล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส ขนาด 13 เมตร จะป็นอีกหนึ่งหมุดหมายสำคัญทางวิทยาศาสตร์ของไทย รวมถึงเป็นสัญลักษณ์ของความร่วมมืออันแข็งแกร่ง และความสำเร็จระหว่าง NARIT ภายใต้การสนับสนุนของกระทรวง อว. และหอดูดาวเซี่ยงไฮ้ ภายใต้สถาบันบัณฑิตวิทยาศาสตร์จีน

ปัจจุบันเรากำลังดำเนินการสร้างกล้องโทรทรรศน์วีกอสแบบเดียวกันนี้เป็นตัวที่สองที่ จ. นครศรีธรรมราช ซึ่งจะช่วยเพิ่มขีดความสามารถของไทยด้านดาราศาสตร์วิทยุ ภูมิมาตรศาสตร์ (Geodesy) และเชื่อมโยงเข้ากับเครือข่าย VGOS ทั่วโลก

ขอบคุณสำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ (กปร.) และศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ที่ให้การสนับสนุนการดำเนินการในด้านต่าง ๆ ในพื้นที่อันเป็นที่ตั้งของกล้องโทรทรรศน์แห่งนี้ 

กล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 13 เมตร เป็นความร่วมมือระหว่าง สดร. และหอดูดาวเซี่ยงไฮ้ ภายใต้สถาบันบัณฑิตวิทยาศาสตร์จีน สาธารณรัฐประชาชนจีน

โดยสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติรับผิดชอบจัดหาพื้นที่ เพื่อสร้างอาคารรองรับกล้องโทรทรรศน์วิทยุ ส่วนหอดูดาวเซี่ยงไฮ้ รับผิดชอบการผลิต และประกอบกล้องโทรทรรศน์วิทยุ รวมถึงติดตั้งอุปกรณ์รับสัญญาณ มูลค่ารวมกว่า 120 ล้านบาท เริ่มก่อสร้างในปี 2560 สร้างและติดตั้งแล้วเสร็จเมื่อปี 2567 และมีพิธีเปิดอย่างเป็นทางการ

ในปีนี้  ปัจจุบัน กำลังดำเนินการก่อสร้างแห่งที่สองภายในพื้นที่มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ จ. นครศรีธรรมราช หากแล้วเสร็จทั้งสองแห่ง จะสามารถศึกษาการเคลื่อนที่ของเปลือกโลกของประเทศไทย เพื่อใช้เป็นข้อมูลพยากรณ์การเคลื่อนตัวของเปลือกโลกได้ 

กล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอส เป็นกล้องสำหรับศึกษาด้านยีออเดซี (Geodesy) หรือ ภูมิมาตรศาสตร์ ซึ่งเป็นศาสตร์ที่ว่าด้วยการวัดและทำความเข้าใจรูปทรงเรขาคณิตและสัณฐานของโลก ตำแหน่งในอวกาศ และสนามโน้มถ่วง พร้อมทั้งศึกษาการเปลี่ยนแปลงคุณสมบัติของโลกเหล่านี้เมื่อเวลาผ่านไป หรืออาจวัดเพื่อเทียบเคียงกับดาวเคราะห์ดวงอื่นๆ โดยจะทำการเก็บข้อมูลผ่านอุปกรณ์รับสัญญาณย่านความถี่เอสและเอกซ์ (S-/X-band) ช่วงคลื่นความถี่ 2-14 GHz ควบคู่กับการสังเกตการณ์ด้วยเทคนิคแทรกสอดระยะไกล หรือ VLBI (Very Long Baseline Interferometry)

โดยใช้กล้องโทรทรรศน์วิทยุสองตัวขึ้นไปเก็บข้อมูลในเวลาเดียวกัน ทำให้ได้พิกัดที่แม่นยำถึงระดับมิลลิเมตร ซึ่งสามารถนำไปใช้ตรวจสอบการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลกได้ (Tectonic Plate Motion) ซึ่งเป็นข้อมูลที่สามารถนำไปวิเคราะห์แผ่นดินไหว

อีกทั้งยังสามารถประมวลผลลัพธ์ต่อจนได้ตัวแปรต่าง ๆ ที่บ่งบอกการวางตัวของโลกในอวกาศ (Earth Orientation Parameters) ไปจนถึงความเร็วในการหมุนรอบตัวเองของโลก

โอกาสนี้ สดร. ​ได้นำผู้มีเกียรติเข้าเยี่ยมชมการทำงานของกล้องโทรทรรศน์วิทยุแบบวีกอสขนาด 13 เมตร และกล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติ ภายในหอสังเกตการณ์ดาราศาสตร์วิทยุแห่งชาติ รวมถึงเดินทางเข้าเยี่ยมชมงานพัฒนาเทคโนโลยีและวิศวกรรมขั้นสูง เช่น ห้องปฏิบัติการประกอบและทดสอบดาวเทียม ห้องปฏิบัติการพัฒนาอุปกรณ์รับสัญญาณคลื่นวิทยุ ห้องปฏิบัติการขึ้นรูปชิ้นงานความละเอียดสูง ระบบควบคุมกล้องโทรทรรศน์ระยะไกล และห้องปฏิบัติการเครื่องเคลือบกระจก

รวมถึงจัดประชุมหารือความร่วมมือ China – Thailand Geodesy Capacity Development Workshop แลกเปลี่ยนเรียนรู้ด้านยีออเดซีและการสังเกตการณ์ด้วยเทคนิคแทรกสอดระยะไกล ณ อุทยานดาราศาสตร์สิรินธร อ. แม่ริม จ. เชียงใหม่ ด้วย.